Mate bitkisi Aquifoliaceae ailesine ait Ilex paraguariensis türü ile bilinir. Mate bitkisinin yapraklarının özel tekniklerle kurutulması ve işlemden geçmesi ile elde edilir. Bu bitkinin çayı Amerika’da Jesuit’s Brazil Çayı, Yerba Mate, St. Bartholomew’s çayı, Paraguay çayı olarak bilinir. Türkiye'de ise mate çayı olarak adlandırılır. Türkiye’de Kuzey Anadolu'nun Trabzon-Maçka bölgesinde bitkinin yetiştiği gözlenir.
Fitokimyasal bileşenleri ile mercek altında olan bitkinin çayı fosfor, kalsiyum, manganez, potasyum, selenyum, demir, A, E, C, B2, B1, B3, B5 vitaminleri, klorofil, 15 farklı protein yapıtaşı içerir. Bununla birlikte, spesifik bileşenler arasında yer alan ksantinler (kafein ve teobromin), saponinler ve polifenoller öne çıkar.
İçeriği göze alındığında mate bitki çayının antioksidan gücü yeşil çaydan da daha yüksektir. Bitkinin besin içeriğine bağlı olarak 40-300 mg arasında kafein içeririken, yüksek kafein başta olmak üzere bu bileşenlerin bir araya gelmesi insan vücudunda uyarıcı etki yaparak enerji seviyesinin artmasına yardımcı olmaktadır.
Böylece, kişinin yoğun iş tempolu bir günde yorgunluk, halsizlik, uyku hali ve enerji düşüklüğü gibi semptomlardan arınmasına destekleyici olur. Termojenik etki ile vücut ısısını artmasına bağlı olarak metabolizma hızını yukarı yönlü yönlendirmeye yardımcı olur. Bu özelliğin ortaya çıkması tüketilen gıdaların kalori yakma hızını arttırmada destekler. İnsan vücudunda karbonhidratlar çabuk yakılabilirken protein ve yağ moleküllerinin daha yavaş yakıldığı bilinir. Mate çayı zayıflatır mı sorusuna metabolizma hızını etkilediği için evet yanıtı verilebilir. Ancak bu durum, tüketim alışkanlıkları gündelik yaşam ile doğrudan ilişkili olduğu için kişiden kişiye değişebilir.
Mate yaprağının termojenik, uyarıcı, antioksidan, idrar söktürücü, kardiyokoruyucu, mikrop öldürücü, enfeksiyon giderici, depresyon önleyici, DNA hasarını önleyici gibi etkileri mate çayı faydası olarak bilinir. Bunlarla birlikte mate çayı faydaları arasında şunları da sayabiliriz:
İdrar söktürücü ile vücuttan yabancı maddelerin ve toksinlerin atılmasında yardımcı olması ödem seviyesinin de azalmasında destekleyici etki oluşturur. Yabancı maddelerin hızlıca vücuttan arındırılması enfeksiyon riskini de azaltır ve ödem oluşumunu da başlangıçtan önlemede yardımcı olabilir.
Damar düzeyinde total trigliserit seviyesinin düşürülmesine yardımcı olması damar hasarının oluşmasını önlemeye yardımcı olur. Bununla birlikte, damar iç çeperlerinde biriken yağ molekülleri damar sertleşmesi problemini tetikleyebilir. Lipit seviyesinin kan akışından uzaklaştırılması damar içi yağlanmanın en aza indirgenmesinde destekleyici olur.
Vücutta antioksidan etkisi ile yavaşlayan organ performanslarının normal düzenine dönmesinde destekleyici olur. Antioksidan etkisi ile hücre yenilenme hızını arttırmaya yardımcı olarak cildin ve vücudun canlanmasında pozitif rol oynar.
Mate çayının içeriğinin kuvvetli olması yararlarını artırırken bazı zararlarını da gündeme getirebilir. Mate çayı zararlarını ve bazı alınması gereken önlemleri aşağıdaki gibi belirtilebilir:
Mate çayı açlık ve susuzluk hissini ortadan kaldırıp, tokluk hissi verdiği için doğal yollardan kilo vermeye yardımcı olur. Obezite problemiyle savaşta hormonal ve yağ metabolizmasını olumlu etkileyerek kilo kontrolünde destekleyici rol oynar.
Özel şartlarda kurutulmuş bitkiyi sıcak su içerisinde bir süre bekletilerek günün herhangi bir saatinde tüketebilirsiniz. Acımsı bir tada sahip bitki demlenme sonrasında da mayhoş bir tat bırakabilir. Kaynatma haznesine konulan bitki eklenen suyun ortalama 1/3 kadar ayarlanabilir. Ortalama olarak 5 dakika gibi bir sürede kısık ateşte demlenme sürecini gerçekleştirebilirsiniz. Yaz ve kış mevsiminde de tüketilebilen bitki, yazın soğuk çay olarak tercih edebilirsiniz.
Mate çayı, anti-depresan özellik gösterdiği için, sakinleştirici ve yatıştırıcı bir etkiye sahiptir. Ancak kafein içeriğinin yüksek olması nedeniyle uyku saatine yakın tüketmekten kaçınmalısınız.
1 bardak kahve içildiğinde ortalama olarak 80 mg kafein alınır. Bitkinin çayı da 1 bardak şeklinde tüketildiğinde aynı oranda kafein alınır.
Bağırsaklardan sentezlenen bazı hormonları destekler. Bu şekilde beyin sinyallerinde tokluk hissinin oluşmasında yardımcı olduğu düşünülür.
Emziren annelerde kullanımı için doktor tavsiyesi alınması gerekir.
